Is er plaats voor onderwijs in de gevangenis wanneer een virus woedt?

Er is geen ontsnappen aan, het COVID-virus trapt wild om zich heen. De maatregelen worden strenger en we trekken ons terug in onze bubbels. Ook in de gevangenis laat de pandemie zich voelen en zorgt voor een onderbemanning van het gevangenispersoneel. Onderwijs in detentie deelt mee in de klappen maar probeert waar mogelijk door te gaan.

Het onderwijsaanbod in de gevangenis

In de Vlaamse en Brusselse gevangenissen wordt het onderwijsaanbod georganiseerd door de onderwijscoördinatoren van Vocvo (het Vlaams ondersteuningscentrum voor het volwassenenonderwijs). Zij doen dit samen met aanbodverstrekkers van buiten de muren zoals de centra voor volwassenenonderwijs (CVO) en de centra voor basiseducatie (CBE). Het gevangenispersoneel voorziet mee in het logistieke plaatje. Ieder jaar wordt dit aanbod vormgegeven en probeert men in te spelen op de noden van de gevangenispopulatie. Door educatie te voorzien, creëert men perspectief en worden er stappen gezet richting re-integratie en herstel.

Een uitgestelde start

Je hebt het zelf waarschijnlijk ook al ondervonden privé of professioneel, iets plannen in deze tijden is moeilijk. Het is koffiedik kijken tot de tweede macht. Een onderwijsaanbod georganiseerd krijgen in een gevangenis, vraagt de nodige planning en voorbereiding. De onduidelijke perspectieven in het voorjaar van 2020 maakten het voor alle betrokkenen heel moeilijk om een planning voor het nieuwe schooljaar in de gevangenis op te maken. Pas eind augustus was er duidelijkheid over de concrete mogelijkheden in de gevangenis zoals het al dan niet samenvoegen van bubbels, de grootte van de leslokalen en het gebruik van plexischermen en mondmaskers. Op enkele gevangenissen na werd zo de opstartdatum van het aanbod opgeschoven naar een later moment in september. In de gevangenis van Wortel was de opstart zelfs pas voor begin oktober. Dit ging gepaard met het schappen van lesuren (540 lesuren!) die niet meer ingehaald kunnen worden dit schooljaar.

Locatie als bepalende factor

De situatie voor onderwijs in de gevangenis verschilt ook naargelang de locatie. Afhankelijk van de richtlijnen in een bepaalde penitentiaire inrichting, worden de mogelijkheden voor het onderwijsaanbod mee gestuurd. Zo moeten in bepaalde inrichtingen de bubbels gerespecteerd worden en kan een aanbod enkel aan een specifieke sectie of vleugel worden aangeboden. In de gevangenis van Merksplas kan er bijvoorbeeld enkel ICT-les gegeven worden aan de gedetineerden van het paviljoen waar het ICT-lokaal is gelegen. Waar het onderwijsaanbod in de gevangenis normaal gezien wordt afgestemd op de noden en behoeften van de populatie, wordt dit nu ook bepaald door de plaats van de leslokalen.

Personeelsbezetting

Ook de personeelsbezetting is een cruciaal element in het aanbieden van onderwijs. Het gaat hier niet enkel over de partijen van de Vlaamse gemeenschap die het onderwijs aanbieden en organiseren (lesgever, onderwijscoördinator, organisatieondersteuner, beleidscoördinator) maar ook over het gevangenispersoneel van justitie die voor de bewaking instaat en het begeleiden van de bewegingen. Zo had in de gevangenis van Mechelen het in quarantaine gaan van het team van de Vlaamse gemeenschap en een aantal ploegen van het bewakingspersoneel als direct gevolg dat de opstart van onderwijs een aantal keren werd uitgesteld. Maar eveneens de stakingsgolf naar aanleiding van de versoepeling van de bezoekregeling tijdens de periode van eind september tot en met midden oktober had als gevolg dat er geplande lesuren geschrapt moesten worden (600 lesuren!) in verschillende gevangenissen.

En nu?

Door het later opstarten en het niet kunnen doorgaan van bepaalde lessen, stonden er in de herfstvakantie inhaallessen gepland. Ondertussen is het duidelijk dat deze niet doorgaan en dat de herfstvakantie wordt verlengd t.e.m. 11 november. In deze periode is er geen fysiek aanbod. Zoals het er nu naar uitziet, gaat men opnieuw van start op 12 november, in code oranje.  Lesgroepen van maximaal tien cursisten zouden dan mogelijk zijn in de gevangenis. Voor de onderwijscoördinatoren wordt het ondertussen nog een interessante denkoefening om de geplande intakes, die nu ‘on hold’ staan voor de op te starten modules na de herfstvakantie, georganiseerd te krijgen.

Naast het onderwijsaanbod in groep zijn er ook individuele begeleidingen van gedetineerden, bijvoorbeeld in het kader van het LIO-project (Learning Inside Out). Deze kunnen blijven doorgaan indien de preventieve maatregelen worden nageleefd.

In de gevangenis kan men in normale omstandigheden ook sporten en vormingsactiviteiten in groep volgen. De overheid bepaalt nu dat groepsactiviteiten kunnen doorgaan als “op voorhand duidelijk is bepaald dat het doel therapeutisch is of gericht is op het aanleren van essentiële kennis, vaardigheden of attitudes in het kader van de re-integratie (reclassering). Beweegaanbod dat deze doelstelling heeft kan, mits dit in de buitenlucht plaats vindt, er geen contact is (voldoende afstand) en er geen uitwisseling is van materiaal.” Dit betekent dus dat alle activiteiten in groep die puur ter ontspanning zijn, niet kunnen doorgaan. Ook het regulier bibliotheekbezoek valt spijtig genoeg onder deze noemer, net zoals begeleide indoor- en outdoor sportactiviteiten.

Ondertussen is het code rood bij alle cvo’s in Gent. Dit betekent dat vanaf 29 oktober de lessen in de gevangenis van Gent niet meer doorgaan, sowieso tot en met 11 november. In de gevangenis van Ieper zitten er volledige secties in quarantaine, dit impliceert eveneens beperkingen in het aanbod. Hoopgevend is dat in sommige gevangenissen zoals die van Oudenaarde de beroepsopleidingen voorlopig kunnen verdergaan in de werkplaatsen en dat gedetineerden binnen het kader van het vak Algemene Aanvullende Vorming (AAV) voor het behalen van een diploma secundair individueel door de leerkracht worden begeleid.

Per gevangenis kijkt de beleidscoördinator samen met de actoren van de hulp- en dienstverlening en de gevangenisdirectie hoe ze een aangepast aanbod kunnen vormgeven.

Tijd voor experiment

Een digitaal onderwijsaanbod in de gevangenis is er nog niet. Wel nodigen deze uitdagende tijden uit tot experiment bij justitie. Tijdens de lockdown in het voorjaar werden het online bezoek (Webex) en het online bijwonen door gedetineerden van hun rechtszittingen geïnstalleerd. Binnenkort neemt men in de gevangenis van Beveren de proef op de som voor het afleggen van een mondeling examen voor de examencommissie aan de hand van hetzelfde systeem.

Uit de ervaringen van de voorbije maanden is nog maar eens gebleken hoe waardevol ook de individuele begeleidingen zijn bij leertrajecten in de gevangenis. Het LIO-project (Learning Inside Out) waarbij leertrajectbegeleiders van buiten de muren met de leervragen van gedetineerden aan de slag gaan, kan zijn werking uit de doeken doen op de Europris ‘Juveniles and young adult offenders in prison and probation workshop’ die op 1 en 2 december online doorgaat.

En zo blijven alle betrokkenen bij educatie in de gevangenis oplossingen zoeken om in een aanbod te kunnen voorzien en exploreren zij alternatieven om aan de leernoden van de gedetineerden tegemoet te komen.

(Bron: Stand van zaken op 27 oktober ’20 door Marjolein Rammelaere, coördinator van de onderwijscoördinatoren in de Vlaamse en Brusselse gevangenissen, gegeven aan Klasbak)

Uit