Leerloopbaanbegeleiders ondernemen verschillende acties om de gedetineerden in hun gevangenis te bereiken. Hierbij maken ze gebruik van de communicatiekanalen die voorhanden zijn in de gevangenis.
Daarnaast tracht de leerloopbaanbegeleider een grote visibiliteit te creëren binnen de gevangenis, door zowel flyers als affiches, maar vooral door heel zichtbaar te zijn en regelmatig rond te lopen binnen de gevangenis. Hierbij richt de leerloopbaanbegeleider zich in de eerste plaats tot de gedetineerden, zodat zij een minder grote drempel ervaren om naar de dienstverlening te stappen. Daarnaast richt de leerloopbaanbegeleider zich ook tot de bewaking en de andere diensten binnen de gevangenis. Zo zorgt de leerloopbaanbegeleider ervoor dat deze diensten hun cliënten naar LIO doorverwijzen. Deze doorverwijzing is zeker heel belangrijk, vooral om de vaak vrij onzichtbare groep van laaggeletterde en kortgeschoolde gedetineerden te bereiken.
Wat is een begeleidingstraject
Via leerloopbaanbegeleiding focust de gedetineerde zich op een mogelijke leerloopbaan en/of het studiekeuzeproces. De leerloopbaanbegeleider werkt vraaggestuurd vanuit de talenten van de gedetineerde.
Om maatwerk te garanderen werkt men met een individueel actieplan. Bij het opstellen van een actieplan integreren de leerloopbaanbegeleider diensten van diverse levensdomeinen zoals de VDAB, justitieel welzijnswerk, de psychosociale dienst, ... Deze afstemming bevordert re-integratie en verhoging van tewerkstellingskansen na detentie.
Talentgericht werken
De persoonlijke ontwikkeling wordt gezien als het proces waarbij de gedetineerde zijn levensbehoeften stelselmatig vervult. Het individu komt met een bepaalde (leer)vraag bij de leerloopbaanbegeleider aankloppen om een bepaald doel te kunnen bereiken dat belangrijk wordt geacht voor het individu. Bijgevolg wordt een leertrajectbegeleiding opgestart waarbij verschillende stappen worden ondernomen in het kader van het vooropgestelde doel. Het doel is dus om van een huidige toestand naar een gewenste toestand toe te werken. Er wordt dus gewerkt aan een gunstig toekomstperspectief voor het individu, vertrekkend vanuit diens talenten, interesses en sterktes. Hiermee sluit leerloopbaanbegeleiding sterk aan bij het Good Lives Model (GLM), dat een sterkte-gerichte benadering is. Volgens Hanson en Bussière (1998) is het belangrijk dat de delinquenten gemotiveerd zijn om te veranderen om een behandeling tot een goed einde te brengen. Delinquenten die niet gemotiveerd zijn en de behandeling niet volbrengen, zouden vaker recidiveren dan delinquenten die de behandeling wel tot een goed einde brengen. Concluderend kan dus gesteld worden dat het belangrijk is om de behandeling af te stemmen op het verder ontwikkelen van talenten en in te zetten op de interesses van delinquenten. Dit verhoogt de slaagkans.
Oriëntatie
Wie ben ik? Wat kan ik? Wat wil ik? Dit zijn geen eenvoudige vragen om op te antwoorden. Toch zijn deze vragen zeer belangrijk voor mensen die positieve stappen willen zetten voor hun toekomst. Via verschillende methodieken gaat de leerloopbaanbegeleider en de gedetineerde op zoek naar deze antwoorden. Omdat tewerkstelling vaak een cruciaal onderdeel is in een geslaagde reïntegratie, zijn de meeste oriëntaties gericht naar een mogelijke toekomstige tewerkstelling en wordt er gekeken welke competenties de gedetineerde nog moet verwerven om dat werk te kunnen uitvoeren. Hierbij wordt er ook rekening gehouden met de reclasseringsmogelijkheden van de persoon in kwestie.
Detecteren van laaggeletterdheid
‘Disorders of Language and Literacy in the Prison Population: A Scoping Review’ (Morken et al., 2021) is een Noors onderzoek waarbij verschillende studies over taal en geletterdheid bij gedetineerden naast elkaar worden gelegd. Enkele bevindingen doen alarmbelletjes rinkelen want een lage geletterdheid kan een negatieve impact hebben op de re-integratie. Verschillende studies tonen aan dat er bij gedetineerden meer taal- en leervaardigheidsproblemen zijn dan bij de rest van de bevolking. Het is daarom noodzakelijk dat de leerloopbaanbegeleiders inspanningen leveren om deze doelgroep te bereiken en een warme overdracht te voorzien tot het LIGO aanbod in de gevangenis.
- Morken, F., Jones, L. Ø., & Helland, W. A. (2021). Disorders of language and literacy in the prison population: A scoping review. Education Sciences, 11(2), 77.
Competentieversterking
Een andere veel voorkomende leervraag is het versterken van bepaalde arbeidscompetenties zoals studeren voor het theoretisch examen rijbewijs, het VCA-attest, ter voorbereiding van VDAB proeven, verdere ontwikkeling Nederlands…
Daarbij komt dat de detentietijd voor veel beklaagden niet duidelijk is. In dergelijke situaties aarzelen ze vaak om een langdurig studietraject aan te gaan. De voorkeur gaat dan uit naar zelfstandig studeren in de cel, zonder evaluaties en druk. De leerloopbaanbegeleider blijft een warm contact houden met deze gedetineerden. Na verloop van tijd wordt bekeken of een diplomagericht traject tot de mogelijkheid behoort.
Doorverwijzing naar het groepsaanbod
In elke gevangenis is er een hechte samenwerking tussen de leerloopbaanbegeleider/ leercoach en de onderwijscoördinator. Omdat de leerloopbaanbegeleider dagelijks in contact staat met de gedetineerden en hun leernoden registreert, is die in staat om de noden en behoeften van de LIO-deelnemers door te geven aan de onderwijscoördinator. Indien mogelijk kan de onderwijscoördinator hier rekening mee houden bij de opmaak van de jaarplanning voor het groepsaanbod.
Wanneer een leerloopbaanbegeleider vindt dat de gedetineerde best deelneemt aan een bepaalde les, dan wordt dit gecommuniceerd met de onderwijscoördinator zodat die zeker in aanmerking komt voor een intake van de lessenreeks.
Trajecten bij externe aanbod verstrekkers
Om maatwerk te garanderen werkt men zo veel mogelijk met een individueel actieplan. Op vraag van de gedetineerde kan dit actieplan gedeeld worden met de PSD, dit in het kader van diens reclasseringsplan voor de SURB. Dit illustreert zeer sterk dat de dienstverlening van de leerloopbaanbegeleiders een geïntegreerde benadering van de gedetineerde betreft waarbij de diverse levensdomeinen maximaal op elkaar worden afgestemd in functie van re-integratie en verhoging van tewerkstellingskansen na detentie.
Dit onderdeel wordt verder uitgelicht bij Diplomagericht – mogelijkheden en drempels.
De meeste gedetineerden die zich aanmelden bij LIO willen hun diploma secundair onderwijs behalen. De leerloopbaanbegeleider kijkt welk traject voor die persoon het meest geschikt is: zelfstandig studeren voor de Examencommissie (EC), deelnemen aan de lessen bij het Tweedekansonderwijs, of inzetten op een voortraject. Voorkennis, studieverleden, detentiesituatie (beklaagd/ veroordeeld, met hoeveel delen ze een cel, e.d.), … beïnvloeden deze beslissing.
Organisatie van de Examencommissie in de gevangenis
De met de Examencommissie van de Vlaamse Commissie ligt vast in een afsprakenkader. Er zijn 3 examenperiodes van 4 weken per jaar: januari/februari, mei/juni en september/oktober. De schriftelijke examens gaan digitaal door, de mondelinge examens via een videocall.
Een maand voor de eerste dag van de examenperiode sturen de leerloopbaanbegeleiders hun examenplanning door naar de Examencommissie.
Doelgroep van de Examencommissie in de gevangenis
Tijdens de oriëntatie heeft de leerloopbaanbegeleider toegang tot verschillende tools om in te schatten of de kandidaat-student in staat is om zich zelfstandig voor te bereiden op de examens. Er wordt ondersteuning geboden door de leercoaches, maar voldoende voorkennis is noodzakelijk om aan dit traject te beginnen.
Cijfers van de Examencommissie in de gevangenis
Figuur 2 aantal kandidaten bij de Examencommissie per gevangenis
Figuur 2 geeft een overzicht van alle kandidaten die dat jaar zich hadden ingeschreven voor een examen bij de examencommissie. Tussen 2019 en 2022 hadden 302 gedetineerden zich ingeschreven bij de Examencommissie en 1 of meer examens afgelegd.
Figuur 3 totaal aantal kandidaten bij de Examencommissie per jaar
Figuur 3 geeft duidelijk weer dat het aantal kandidaten bij de Examencommissie elk jaar stijgt.
Figuur 4 exameninschrijvingen, afgelegde examens en geslaagde examen bij de Examencommissie
Figuur 4 geeft per jaar het aantal weer van de exameninschrijvingen, de afgelegde examens en de geslaagde examens.
Zoals eerder vermeld, moeten de leerloopbaanbegeleiders een maand vóór de examenperiode de examenplanning doorsturen. Het komt voor dat de student niet meer in de gevangenis vertoeft op het examenmoment. Als die persoon vrij is, dan zal de leerloopbaanbegeleider alle nodige gegevens meegeven zodat die persoon zijn traject buiten verder kan zetten. Als die persoon getransfereerd wordt naar een andere gevangenis, dan contacteert de leerloopbaanbegeleider diens collega en die persoon probeert de examens te laten doorgaan binnen de voorziene examenperiode. Verschillende studenten kampen met koudwatervrees en weigeren deel te nemen aan het examen. De leerloopbaanbegeleider of leercoach tracht de studenten zo veel mogelijk te overtuigen en motiveren naar aanloop van de examenperiode, maar soms is de faalangst zodanig groot dat alle inspanningen tevergeefs zijn.
Figuur 5 slaagpercentage bij de Examencommissie per jaar
Figuur 5 geeft het slaagpercentage per jaar weer. Dit vertoont een duidelijk stijgende lijn. In 2022 was het slaagpercentage zelfs 63%. Volgens de gegevens van 2021 van de Examencommissie was het algemene slaagpercentage voor de derde graad 55%. We wijten deze mooie cijfers aan de inspanningen van de leercoaches.
Digitalisering voor de Examencommissie in de gevangenis
Sinds 2019 kunnen de schriftelijke examens enkel digitaal doorgaan. Bij slechts een beperkt aantal gevangenissen was het ICT lokaal verbonden met de server van de Examencommissie. Enkel in die gevangenissen konden er examens in groep doorgaan. In de andere gevangenissen kan dit enkel via een open internettoegang. Omwille van veiligheidsredenen kan er dan slechts 1 examen doorgaan. In 2023 krijgen bijna alle IT-lokalen van de Vlaamse en Brusselse gevangenissen toegang tot de servers van de Examencommissie. Dit zorgt ervoor dat meer gedetineerden een traject kunnen starten bij de Examencommissie.
Steeds meer studiemateriaal wordt digitaal aangeboden dat niet mogelijk is om af te printen of te downloaden.
Externe aanbod verstrekkers: CVO, hogescholen en universiteiten
Een kwart van de LIO-deelnemers bezit een diploma secundair onderwijs of hoger. Vaak kunnen zij, vanwege hun gepleegde feiten, niet terugkeren naar hun vorige betrekking of hebben ze een bijkomend diploma nodig om meer kans te maken op de arbeidsmarkt. Zij zetten de stap naar de leerloopbaanbegeleider zodat zij hun studies kunnen aanvatten bij een hogeschool of universiteit.
Veel kandidaten willen graag een opleiding volgen, maar zijn zich niet ten volle bewust van het engagement, de tijdsinvestering en de kostprijs dat in een hogeschool of universitaire studie kruipt. De leerloopbaanbegeleiders geven daarom veel aandacht aan de oriëntatie en willen aan hun deelnemer zo concreet mogelijk voorstellen wat die studie inhoudt, welke modules realiseerbaar zijn in detentie en welke enkel buiten de muren kunnen plaatsvinden, wat de inhoud is van de modules, hoe de evaluatie er uit ziet, hoeveel het kost, …
Dergelijke trajecten zijn heel tijdsintensief. Om een opleiding bij een hogeschool of universiteit te starten zijn veel inspanningen van de leerloopbaanbegeleider en de opleidingsinstelling nodig. Er wordt gestart met een uitgebreide oriëntatie waarbij onderzocht wordt welke opleiding de tewerkstellingskansen na detentie verhoogt én dat voldoende realiseerbaar is binnen detentie. Vervolgens start de zoektocht naar de meest geschikte school. Met die opleidingsinstelling wordt gekeken welke modules kunnen doorgaan binnen de detentiecontext. Daarbij treffen de school en de leerloopbaanbegeleider regelingen met betrekking tot de organisatie van het evaluatiemoment.
Het studiemateriaal wordt voornamelijk digitaal aangeboden op een online leerplatform. Omdat de gedetineerde niet zelfstandig op het internet kan en niet elke gedetineerde een netwerk heeft dat kan of wil helpen, is het vaak de leerloopbaanbegeleider die dit online leerplatform raadpleegt om het nodige studiemateriaal offline te halen.
Figuur 6 totaal aantal externe trajecten 1e semester schooljaar 2022-2023
Figuur 6 geeft een overzicht van het totaal aantal inschrijvingen bij CVO’s, hogescholen, universiteiten, e.d. De inschrijvingen bij CVO’s gaat over individuele trajecten die volledig binnen het afstandsonderwijs vallen.
Dergelijke trajecten zijn bijzonder tijdsintensief voor de leerloopbaanbegeleider. Daarom legt LIO een beperking op het aantal studiepunten per schooljaar op van 30 studiepunten. Die beperking werd ingeroepen ter garantie dat zoveel mogelijk gedetineerden de nodige ondersteuning krijgen waar zij recht op hebben.
Wanneer een gedetineerde kiest voor een individuele studie, ondervindt de leerloopbaanbegeleider een grote nood om deze studenten te begeleiden in hun studie. Veel gedetineerden weten niet hoe ze zelfstandig leerstof kunnen verwerken. De LIO-deelnemer bestaat dan ook grotendeels uit vroegtijdige schoolverlaters die deze vaardigheden niet aangeleerd hebben (zie Hoogst behaald opleidingsniveau). Deze nood kwam gedurende het project naar boven en daardoor werd de functie van Leercoach in het leven geroepen.
De leercoach geeft via leerstrategieën inzicht in het eigen leerproces. Door deze studenten in groep te begeleiden creëert de leercoach de mogelijkheid tot peer to peer coaching. Studenten kunnen dan elkaar inhoudelijk ondersteunen en motiveren.
Toch is het belangrijk om gedetineerden in het kader van hun re-integratie de nodige digitale vaardigheden mee te geven. De versnelde digitalisering vergroot de kloof nog meer tussen het leven binnen de muren en de vrije samenleving. Onder toezicht van de leerloopbaanbegeleider kan de student een online leerplatform raadplegen of extra studiemateriaal raadplegen. Zoals eerder vermeld bij Digitale kloof zijn dergelijke trajecten bijzonder tijdsintensief voor de LIO-medewerker. Hierdoor heeft LIO een beperking opgelegd op het aantal studiepunten per schooljaar zodat de leerloopbaanbegeleider of de leercoach de aandacht kan verdelen over meerdere gedetineerden. Een studietraject zal hierdoor langer duren, maar meer gedetineerden kunnen de nodige ondersteuning krijgen.