Detentie als springplank naar leren

Een getuigenis over leertrajecten in de gevangenis. Een uitdagende context en nu ook in uitzonderlijke tijden, maar waar kansen kunnen gecreëerd worden.

Om de anonimiteit van de geïnterviewde te beschermen, wordt hij in het artikel Mark genoemd.

Educatie in de gevangenis van Brugge

Het penitentiair complex van Brugge is één van de grootste gevangenissen van ons land, met zowel plaats voor beklaagden als voor veroordeelden. Voor de gedetineerden organiseert Vocvo (het Vlaams ondersteuningscentrum voor het volwassenenonderwijs) een onderwijsaanbod dat bestaat uit een groepsaanbod en individuele begeleiding. Cellmade (Regie van de gevangenisarbeid) maakt de beroepsopleidingen financieel mogelijk en voorziet hier ook aanmoedigingspremies voor. Nu is er de lock down, dus een groepsaanbod kan niet georganiseerd worden. In het pre-corona tijdperk gingen er in het educatief centrum en de werkplaatsen van de gevangenis iedere dag verschillende lessen door zoals informatica, alfabetisering, Nederlands, Spaans, communicatie, hulp-kok, schilder-decorateur en de naaiopleiding. Dit in samenwerking met de centra voor basiseducatie en de centra voor volwassenenonderwijs (cvo’s).

Om de gedetineerden in de huidige uitzonderlijke omstandigheden toch van educatie te voorzien, wordt er nu heel individueel gewerkt. De leervragen worden opgevolgd door de leertrajectbegeleiders van het LIO-project (Learning Inside Out) en de onderwijscoördinator. De cursussen die niet meer in groep kunnen doorgaan worden via papieren bundels op cel bezorgd. Gemaakte en gecorrigeerde oefeningen worden zo in twee richtingen uitgewisseld tussen de gedetineerde cursist en de lesgever. Men probeert ook de examens te laten doorgaan in de gevangenis, zowel op papier als digitaal. Om te helpen bij een zinvolle tijdsbesteding werkt men samen met de partners van de hulp- en dienstverlening in de gevangenis zoals het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk en de Rode Antraciet pakketten op maat uit rond crea (bv. tekenen, schilderen), sport (bv. yoga-oefeningen) en breinoefeningen (bv. sudoku’s, woordzoekers).

Daarnaast zijn er nog zo’n dertigtal gedetineerden die in een individueel onderwijstraject zitten aan een hogeschool, de examencommissie of een centrum voor volwassenenonderwijs. Iedere student binnen een dergelijk traject wordt op individuele basis verder opgevolgd. Er wordt voor hen individuele studiebegeleiding voorzien (bv. leren leren), men helpt met het voorbereiden van de geplande examens, er is toelichting bij het studiemateriaal, men probeert morele support te bieden en het lesmateriaal wordt hen bezorgd.

Eén van de mensen die in een dergelijk individueel onderwijstraject zit, is Mark. Hij deelt graag zijn ervaringen met ons als ervaringsdeskundige en voorvechter van leren tijdens de detentie.

De start van een opleidingsparcours

Mark heeft een gevangenisstraf van ettelijke jaren uit te zitten. Dit vult Mark in door te werken in het naaiatelier van de gevangenis en het volgen van een naai-opleiding (Afwerkingstechnieken) aan een centrum voor volwassenenonderwijs (CVO), ‘buitenshuis’, met andere woorden in het CVO zelf. Met deze opleiding is Mark niet aan zijn proefstuk toe. Hij wist zelfstandig zijn diploma secundair te behalen in de richting Kantoor (BSO) via de examencommissie en volgde verschillende opleidingen zoals talen en boekouden in detentie.

De smaak om te studeren kreeg Mark in de gevangenis te pakken. In zijn leven voor de gevangenis was dit niet aan de orde. Mark ging op leercontract op zijn vijftiende om uiteindelijk als zelfstandige aan de slag te gaan. Maar ergens voelde hij dat er iets ontbrak. Hij wist dat hij de capaciteiten had, maar de omstandigheden om er iets mee te doen, waren er toen niet naar.

Studeren in de gevangenis ervaart Mark als iets heel positief en waar je nooit te oud voor bent. Zelf is hij ook geen jonkie meer maar ‘leren’ leert hem nadenken, stimuleert zijn cognitieve en andere vaardigheden en geeft hem het gevoel dat hij zich kan ontwikkelen als mens.

Met het oog op het leven terug in vrijheid en de weg naar werk ziet hij een grote meerwaarde in het behalen van een diploma. Maar ook het hebben van een zinvolle dagbesteding in de gevangenis en het ontdekken van een hobby binnen de muren kan een plus zijn volgens hem voor wanneer je je leven terug opneemt in vrijheid. Een opleiding volgen in de gevangenis biedt structuur, wat in de wereld buiten eveneens van belang is. Naast het belang van leren binnen het proces van resocialisatie kan het zelfs helpen bij herstel en verwerking, aldus Mark.

De motivatie om bij te leren en lessen te volgen, haalt Mark uit zich zelf. Hij wil verder kijken dan waar hij nu zit. Dat enthousiasme probeert hij ook over te brengen naar zijn collega-gedetineerden. Dat je voor jezelf, proactief, meer kansen kan creëren, daar is Mark rotsvast van overtuigd.

Stappen naar buiten

Naast de liefde om bij te leren, heeft Mark in de gevangenis via zijn werk in het naaiatelier ontdekt dat hij hier graag mee bezig is. Doorheen het al doende verwerven van de vaardigheden in het atelier heeft hij hiervoor al een ervaringsbewijs behaald via de VDAB. Maar hij wil hier meer mee doen. Tijdens zijn detentietijd maar uiteindelijk ook later als hij vrij komt. Zo werd er gaandeweg voor Mark een individueel traject uitgestippeld opdat hij de naaiopleiding buiten de gevangenis zou kunnen volgen aan het CVO.

De Psycho Sociale Dienst zorgde samen met de onderwijspartners voor de voorbereiding en bood de nodige ondersteuning voor het zetten van de eerste stappen om buiten les te volgen. De gevangenisdirectie moest op haar beurt de uitgaansvergunningen hiervoor goedkeuren. Alvorens de lessenreeks aan het CVO startte, had Mark een gesprek met de leerkracht van de naai-opleiding om kennis te maken en een vlotte opstart te voorzien. De mede-cursisten weten niet dat hij in de gevangenis verblijft. Hij houdt dit liever zo. Nu voelt hij zich heel goed in de groep en alles loopt vlot. Tot covid-19 zijn intrede deed …

Net zoals voor de cursisten buiten de muren wordt voor Mark het volgen van zijn lessen bemoeilijkt door de lockdown. Maar er werd gezocht naar een oplossing en de handen werden in elkaar geslagen. Zo kan hij de werkstukken voor de les afmaken in het werk-naaiatelier van de gevangenis. Aanvullend krijgt hij individuele begeleiding van leerloopbaanbegeleider Robin. Deze laatste bezorgt hem ook de filmpjes van de les die hij vervolgens op zijn pc op cel kan bekijken. Op deze manier kan Mark toch de lessen blijven volgen om uiteindelijk de opleiding af te ronden.

Uitdagingen allerhande

Niet alleen de huidige corona-crisis bemoeilijkt het leeraanbod in de gevangenis. Mark geeft aan dat het kostenplaatje voor sommige gedetineerden een drempel vormt om aan een opleiding (bv. diploma behalen via de examencommissie) te beginnen. Aanvullend hebben de gedetineerden de zekerheid nodig dat ze effectief de opleiding gaan kunnen starten en afronden. Een opleiding volgen in de gevangenis betekent ook dat je veel zelf moet zien uit te vissen en aan zelfstudie dient te doen. Dit werkt niet voor iedereen.

Het leeraanbod in de gevangenis is eveneens beperkt. Niet alles kan ter plaatste georganiseerd worden en het gebrek aan digitale mogelijkheden zorgt voor beperkingen, bijvoorbeeld op het vlak van afstandsonderwijs. Ook niet iedereen beheerst de Nederlandse taal voldoende om met een opleiding te kunnen starten.

Mark merkt wel dat er een positieve evolutie is de voorbije vijf à zes jaar waarbij er meer aandacht is voor onderwijs en opleiding in de gevangenis. Ook het feit dat hij tijdens de lockdown zijn eigen opleiding kan verder zetten, is hier een mooi bewijs van.

Triggers om te leren

Mark merkt dat slechts een deel van zijn collega-gedetineerden zich aangesproken voelt om opleidingen te volgen. Op basis van zijn eigen ervaringen denkt hij dat het nog meer inzetten op de knelpuntberoepen, het in de verf zetten van de link met de arbeidsmarkt en hebben van een beroep na de detentietijd, een verschil kan maken. Er zijn de ateliers in de gevangenis en de meeste gevangenen willen werken. Als je deze twee componenten verbindt, kan je via leren op de werkvloer resultaten boeken. Mark geeft aan dat dit een manier is om niet alleen aan technische vaardigheden te werken maar dat je ook leert samenwerken en arbeidsattitudes kweekt. Een plus op de arbeidsmarkt!

Eveneens dienen de gedetineerden overtuigd te worden van het belang van een diploma voor het vinden van werk, meent Mark. Aanvullend kan een ruim aanbod om uit te kiezen en het voorzien van voldoende ondersteuning inspelen op de goesting om een opleiding te starten en de motivatie om dit tot een goed einde te brengen.

Last but not least verwijst Mark naar het feit dat men in de gevangenis ook mee moet gaan met de tijd. Om volwaardig te studeren is een digitale omgeving nodig en moet men op cel kunnen werken op de computer en toegang hebben tot bijvoorbeeld de leerplatformen.

De boodschap die we duidelijk onthouden van het gesprek met Mark is dat niemand ooit te oud is om te leren. Er zijn honderd en één goede redenen om iets van hobby, cursus of opleiding op te nemen in de gevangenis. Mits de nodige ondersteuning en samenwerking tussen de verschillende partners kan dit voor voldoening en successen zorgen tijdens de detentie en uiteindelijk ook als men terug vrij is.

Wij bedanken Mark voor dit interview en wensen hem nog veel succes met het verdere verloop van zijn traject!

Bieke Deloof, Klasbak

 

Uit
Uit